قواره­ی علمی تدوین کتاب را نداشتیم

در ادامه­ این نشست، برادر جبرئیل هوشمند، مسئول مرکز حفظ آثار سپاه شهدای استان آذربایجان غربی و یکی از نویسندگان این دو کتاب، به تشریح سیر تدوین کتاب‌های استان آذربایجان غربی در دفاع ‌مقدس پرداخت و گفت: «وقتی در ستاد کنگره­ی شهدای استان کار می‌کردیم، به این موضوع علاقه داشتیم و نشریه "یاد یاران" را منتشر می‌کردیم. به همین خاطر مجبور بودیم که از منطقه، سوژه استخراج کنیم. متوجه شدیم که واقعاً در حق استان آذربایجان غربی اجحاف شده است. اشخاص مؤثر و مکان‌هایی هستند که اصلاً در هیچ جایی اسم آن‌ها نوشته نشده‌ است. از آن‌جایی که قبلاً این اطلاعات را استخراج کرده بودیم، گفتیم این‌ها را به شکل یک مجلد در بیاوریم که حداقل گم نشوند. اما نتوانستیم شکل کتابت آن را حفظ کنیم، چون قواره­ی کار را نداشتیم. بخشی از این اطلاعات را در نشریه منتشر می‌کردیم و بخشی را نگه می‌داشتیم که بالاخره در این دو مجلد آمده‌اند. نقش استان آذربایجان غربی در جنگ برون‌مرزی، تأمین نیروی لشکر 31 عاشورا، امداد و کمک‌رسانی این استان را به مجلد "استان آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار"  اختصاص دادیم. بخش گروهک‌ها، گروه‌های پارتیزانی، نقش فرماندهان استانی و خارج از آن را در کتاب "استان آذربایجان غربی در دفاع‌مقدس" جمع‌‌بندی کردیم تا بدانیم که امنیت کنونی استان آذربایجان غربی را مدیون کاوه، باکری، بروجردی و شهید بهرامی هستیم.»

علی رضازاده، یکی دیگر از نویسندگان این دو کتاب، نیز به مشکلات پیش‌روی گردآوری اسناد مربوط به نقش این استان در دفاع‌مقدس پرداخت و گفت: «مسئولان استان می‌گفتند از آن‌جایی که اکثریت شهدای استان به دست ضدانقلاب و احزاب منحله به شهادت رسیده‌اند، اگر این آمار و ارقام را استخراج کنید و به اطلاع مردم برسانید، این احزاب، خودشان را قدرتمند نشان می‌دهند و به این همه شهیدی که از شما گرفته‌اند، افتخار خواهند کرد. ما دیگر نتوانستیم کاری کنیم. این اسناد ماند تا دیدیم، در حال از بین رفتن هستند. بایگانی و بانک اطلاعاتی مناسب هم نداشتیم. به این فکر افتادیم که اگر این اسناد، حداقل در چند جلد گردآوری شوند، ماندگاری‌ بیشتری خواهند داشت. ما شاخصه‌های استان مثل عملیات‌های پاکسازی، محورهای عملیاتی، زمان‌بندی و تاریخ عملیات‌ها، تاریخ شهادت و یگان‌های عمل‌کننده را به صورت ابتکاری، تقسیم‌بندی کردیم و قواره خاصی نداشتیم که بر اساس آن پیش رویم. این کتاب‌ها در حد جمع‌آوری ابتدایی اسناد، به این شکل درآمده و امیدواریم که در این جلسه، معایب و نواقص آن رفع شود.»

حسین غفاری، یکی دیگر از نویسندگان در سخنانی کوتاه، با اشاره به اهمیت دسترسی محققان به اسناد و منابع مکتوب در هر تحقیق گفت: «درباره­ی نقش استان آذربایجان غربی در دفاع‌مقدس، یک سری منابع مکتوب استانی و یک سری منابع مکتوب، خارج از استان موجودند. مثلاً بخشی از کتاب "نورالدین پسر ایران" درباره­ی درگیری­های مهاباد است. اما نهادهایی مانند بنیاد شهید و بنیاد حفظ آثار، اسناد و منابع را از آن خود می‌دانند و در اختیار محققان دیگر قرار نمی‌دهند. در واقع، منابع محدود است و ما می‌خواهیم از همین منابع محدود، سریع خروجی بگیریم. احساس می‌کنم، کار مقداری سریع انجام شده و فقط در حد تدوین منابع بوده نه یک خروجی. بهتر است آن را در حد کتاب نبینیم و فقط در حد وقایع‌نگاری بر اساس مکتوبات ببینیم. پیشنهاد می‌کنم که نحوه­ی تعامل، برداشت و استفاده از منابع را تعریف کنید و توالی، تقدم و تأخر زمانی، جغرافیایی و اشخاص را مورد تبیین قرار دهید تا تحقیق ما، روش‌مند شود.»

جبرئیل هوشمند نیز از توانایی‌ها و ظرفیت‌های استان آذربایجان غربی در زمینه تدوین کتاب‌ها دفاع‌ مقدس یاد کرد و گفت: «برای تحقق این هدف، نیازمند شناسایی مجدد موضوع هستیم که این امر، مستلزم تعامل با یگان‌های مستقر در استان‌ها و جمع‌آوری میدانی اطلاعات است. آن‌چه ما جمع کرده‌ایم، با خواسته­ی سازمان حفظ آثار سپاه و بسیج فاصله دارد. چون جمع‌‌آوری‌ها محدود است و همچنین پاسخگوی نیازهای استان نیست. ما نیازمند همکاری همه­ی رده‌ها هستیم تا کتاب، براساس قالب و چارچوب مدنظر شما شکل گیرد.»

لزوم پیروی از الگوی جاری و جدید

حسن دری در ادامه­ی جلسه­ی کارشناسی کتاب‌های "نقش استان‌ آذربایجان غربی در دفاع‌مقدس" و "استان آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار"، از ابتکار جدید مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس با عنوان "نقد پیش از انتشار" یاد و تصریح کرد: «نویسنده با همراهی ناظر محتوایی و علمی، کار خود را پیش می‌برد و وقتی که کتاب در آستانه­ی انتشار قرار می‌گیرد، دو استاد دانشگاه کتاب موردنظر را می‌خوانند و جلسه­ی نقدِ پیش از انتشار، برپا می‌شود تا کلیتی از نواقص احتمالی کتاب در بیاید.»

وی خطاب به نویسندگان استان آذربایجان غربی گفت: «اگر می‌خواهید در حوزه­ی تاریخ دفاع‌مقدس کار کنید، موضوع خود را محدود به منطقه­ی خودتان بکنید، نه این‌که موضوع بزرگی را انتخاب کنید که نه تنها به منابع آن دسترسی ندارید، بلکه در جایگاه بررسی آن هم قرار ندارید. گاهی شخصی مانند سردار رستگارپناه که چندین سال، فرمانده آن منطقه بوده‌اند و مسائل را از بالا می‌دیدند، کتابی تحلیلی می‌نویسند و گاهی رزمنده­ای از نگاه خودش، اثری مانند "دسته یک" را می‌نویسد. در نگارش کتاب باید زاویه دید را مشخص کرد که متأسفانه این دو کتاب، چنین ویژگی­ای ندارند.»

مدیر اطلاع‌رسانی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌ مقدس، ادامه داد: «ساختار و سازمان و منابع اخبار و اطلاعات، در کتاب‌های "نقش استان‌ آذربایجان غربی در دفاع‌مقدس" و "استان آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار" مشخص نیست. هم چنین طرح و روش تحقیق درستی نداشته و محدوده­ی تاریخ آنها هم روشن نیست. در ضمن ادبیات این گونه کارها نباید شعاری و مقایسه­ای باشد و اشاره به حوادث هم نباید یکی از راهبردها باشد. اگر بگوییم که فعلاً فقط خواسته‌اید، اطلاعاتی را جمع‌آوری کنید، کار خوبی است. اما باید اطلاعات خود را محدود و مشخص جمع‌آوری کنید. برای مثال می‌توانید، درباره موضوع یا حادثه­ای بزرگ در جنگ متمرکز شوید. الگوی این پروژه باید الگوی جاری باشد. کتاب "همپای صاعقه" سال 79 چاپ شده و نظر رهبر معظم انقلاب^(مدظله) مربوط به آن مقطع است. حدود 13 سال از آن زمان می‌گذرد و هنوز هم کتابی درباره­ی نقش استان‌ها و یگان‌ها در دفاع ‌مقدس منتشر نشده است. رهبر معظم انقلاب^(مدظله) می‌خواستند تأکید کنند که نویسندگان باید این کار را انجام دهند؛ نه این‌که تصور کنید که کتاب "همپای صاعقه" یک الگوی صد در صد است.»

دری با اشاره به تفاوت محتوایی و موضوعی کتاب "همپای صاعقه" و دو کتاب مذکور خاطر نشان کرد: «باید تلاش کنید که موضوع و حوادث و وقایع منطقه­ی خودتان را به نگارش درآورید. به نظر من کتاب "تاریخ بیست ساله­ی پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور؛ 22 روز حماسه و ایثار در سنندج" نوشته مجید نداف، یکی از نمونه‌های شاخص در زمینه­ی حوادث جنگ در استان‌هاست. این کتاب، فقط واقعه­ای از جنگ را روایت کرده است. قطور بودن کتاب هم ضرورتی ندارد. کتاب باید اثری ماندگار باشد.»

سپس گلعلی بابایی، از نویسندگان و پیشگامان حوزه­ی دفاع مقدس، به بیان موارد و نکاتی درباره­ی دو کتاب "نقش استان آذربایجان غربی در دفاع مقدس" و " آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار" پرداخت. نکاتی از قبیل اینکه:

1. از آن جا که کتاب " استان آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار" به لحاظ تاریخی تقدم دارد بر کتاب "آذربایجان غربی در دفاع مقدس" لذا پیشنهاد می­شود این کتاب در رتبه اول باشد و آن یکی دوم.
2. مقدمه­ی کتاب "آذربایجان غربی در دفاع مقدس" بسیار طولانی و کمی هم شعاری است. ضمن این که مقدمه­ی دوم هم که مقدمه­ی شروع جنگ است، طولانی و بدون ذکر منابع و مأخذ می­باشد. (از ص3 تا 49)
3. به لحاظ نشر و روایت مستند اتفاقات تاریخی و هم چنین ذکر منابع، کتاب "آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار" از انسجام بیش­تری برخوردار است و منابع بیش­تری را ذکر کرده است.
4. در هر کتاب مشکل اصلی، بیان اتفاقات از زبان نویسندگان کتاب است. در حالی که برای هر کدام از اتفاقات جاری در این دو مجموعه که بسیار هم مهیج هستند اگر از خاطرات راویان استفاده می­شد هم غنای کار را بیش­تر می­کرد و هم بر جذابیت آن می­افزود.
5. به طور کلی این دو کتاب به لحاظ نوع نگارش و بیان اتفاقات، بسیار مختصر و گذرا هستند می­توانند با عنوان «روزشمار حوادث در این استان» به حساب آیند نه کار کارنامه­ی عملیاتی- تاریخی استان آذربایجان غربی.
6. اگر در همین حد هم بخواهیم این دو کتاب را به چاپ برسانیم، حتماً به بازنویسی، ویراستاری و هم چنین صفحه­بندی قوی­تر نیاز می­باشد.
7. در هر دو مجموعه و به خصوص کتاب اول نویسندگان محترم در ذکر منابع و مستندات کتاب، کم لطفی به خرج داده­اند و بسیاری از منابع و مراجع را ذکر نکرده­اند و این از اعتبار نوشته­ها می­کاهد.
8. آنچه شد دلیلی بر آن نیست که تلاش پدیدآورندگان این دو مجموعه را نادیده بگیریم، بلکه قطعاً آنها بابت این دو کتاب تلاش­ها و زحمات بسیاری را کشیده و متحمل شده­اند.

سپس سردار رستگارپناه، از سیر نشر کتاب "تاریخ بیست ساله­ی پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور؛ 22 روز حماسه و ایثار در سنندج" و فراز و فرودهای تصحیح آن از سوی صاحب‌نظران یاد کرد و افزود: «هر محققی از نقد کتابش خوشحال می‌شود. چون این نقدها باعث رشد و اصلاح کار نویسنده می‌شود. هرچه نقد، بیشتر باشد، پالایش محتوایی اثر افزایش پیدا می‌کند. لذا نویسنده، باید بر روش علمی کار تحقیق، مسلط باشد.»

ایشان چنین ادامه دادند: «تاریخ جنگ در شمال غرب کشور، با درهم آمیختن چند روش تدوین می‌‌شود. یک روش، تاریخ‌نگاری بر اساس روش تحقیق کیفی است و دوم روش حادثه‌نگاری است. پس پیچیدگی روش تحقیق در موضوعات شمال غرب کشور، آن را مشکل‌تر می‌کند و درهم‌آمیختگی کار، مستلزم تبحر خاص نویسنده است.»

وی با تقدیر از گردآورندگان کتاب‌های "نقش استان آذربایجان غربی در دفاع‌مقدس" و "استان آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار" گفت: «این کتاب‌ها نیاز به ساختاربندی و مستندسازی دارند. عنوان کتاب برای محتوای آن سنگین است. اگر قرار باشد کتابی درباره­ی "تأمین امنیت پایدار در استان آذربایجان غربی" نوشته شود، باید خدمات تحقیق و عناوین و سرفصل‌های تحقیق، به نسبت آن وزن داشته باشند. من پیشنهاد می‌کنم که محققان بیایند و پنجاه حادثه و موضوع را انتخاب کرده و به صورت هدفمند پیش روند. این روش، همان مسیری است که کتاب حماسه­ی 22 روزه­ی سنندج رفته است. با این شیوه، زودتر به نتیجه می‌رسیم و پیام دقیقی برای مخاطب داریم و نقش مردم نیز به خوبی تبیین خواهد شد. قرار نیست که حتماً کتاب "نقش استان آذربایجان غربی در دفاع‌مقدس"، قطور باشد. می‌توان سالی 15 تا 20 عنوان کتاب با محوریت حوادث و وقایع منتشر کرد و از جزء، به کل رفت و تأمین امنیت پایدار استان را این‌گونه روایت کرد. نویسنده می‌تواند، فرآیند نزول و سقوط دشمن در منطقه­ی غرب را به خواننده القا کند. همچنین اعلام جدا بودن خط مردم از ضدانقلاب نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. اینها باید در مکتوبات به ثبت برسند.»

در پایان ایشان جمع­بندی کلی­ای را به ویژه در مورد کتاب "آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار" ارائه داده و نکاتی را مطرح کردند که:

1. در این گونه کارها باید از شهدای بومی، ارتش و ژاندارمری حتماً نام برده شود.
2. برای همه­ی موارد نقل شده باید منابع و سند جزء به جزء ارائه شود.
3. بعضی از بخش­ها ناقص و ناتمام است و پیام و حرفی برای مخاطبان ندارد که بهتر است حذف شود.
4. در تحلیل حوادث، گاهی اغراق­هایی صورت گرفته که با واقعیت منطبق نیست و این ارزش کار را پایین می­آورد.
5. در عنوان­بندی باید فصلی به پیام­ها و نظرات امام راحل^(ره) اختصاص داده شود.
6. در مجموع باید در خصوص عملیات­های مهمی مثل آزادسازی جاده­های پیرانشهر به سردشت و مهاباد به سردشت و مهاباد به موکان توضیحات و شرح کامل­تری آورده شود.
7. فصلی باید به جهت­گیری عملیات­های آزادسازی و رسیدن به نوار مرزی با شرح کامل اختصاص داده شود.
8. باید ضمن توجه به سیر فرآیند تأمین امنیت در منطقه آذربایجان غربی تک تک موضوعات ذیل تجزیه و تحلیل شده و اثرات آن در تأمین امنیت سنجیده شود. موضوعاتی مثل آزادسازی شهرها، تأمین محورهای مواصلاتی، عمق بخشی به امنیت، تأمین امنیت به دست مردم، رسیدن به نوار مرزی، تهدید و انهدام عقبه­ی ضد انقلاب در عراق، به تسلیم کشاندن نیروهای ضد انقلاب، عملیات مردم یاری رزمندگان، اثرات طرح­های فرهنگی بر مردم، راه­سازی یگان­های ارتش از مناطق جمعیتی، گسترش نیروی انتظامی، عادی سازی امنیت و بالاخره واگذاری امنیت به مردم.

از کتاب­های مرکز اسناد کپی­برداری شده است!

سپس سردار محمد درودیان، با اشاره به غیرقابل چاپ بودن کتاب‌های "نقش استان آذربایجان غربی در دفاع ‌مقدس" و "آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار" خاطر نشان کرد: «بیش از 70 درصد از محتوای فصل‌های اول تا ششم، از متن کتاب‌های مرکز اسناد و تحقیقات دفاع ‌مقدس است. حتی عین عبارت‌ها بدون ذکر نقل قول بیان شده که این رویه­ی درستی نیست. متأسفانه این پدیده در حوزه­ی دفاع‌مقدس باب شده که در هیچ تحقیقی پسندیده نیست. رویه‌ای بعد از جنگ برای تببین مسائل آن باب شده که بنیان‌گذار آن، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس بوده است. تفکر و روشی در تحقیق، شکل داده که من هم در آن نقش داشتم و امروز احساس می‌کنم، مهم‌ترین مشکل، فهم جنگ و روش تحقیق در جنگ شده است.»

وی در تشریح این دیدگاه، از کتاب‌های چاپ شده‌اش در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس یاد کرد و افزود: «هر کتاب برای زمان خودش و با هدف پاسخ به شرایط خاص آن دوران نوشته شده است. اگر امروز مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس، مشغول تدوین آثار جدید و جذب نیروهای محقق تازه است، همین نشانگر این است که شاید مرکز هم به متن‌های قدیمی خود التزامی نداشته باشد. یک‌بار به سردار رشید، مسئول وقت مرکز اسناد، گفتم مرکز مطالعات جنگ، خود را به روش "تاریخ‌نگاری مستند نقلی در یک سیر تاریخی" متلزم کرده است. چرا شما که جنگ را تدریس می‌کنید، به این روند التزام دارید؟ شما باید جنگ را در سطح نظامی و استراتژیک ببینید. همین نشان می‌دهد که تحقیق جنگ در دور، باطلی افتاده است. یعنی گفتار، متأثر از یک متن بیان می‌شود و دوباره همان گفتار را به متن منتقل می‌کنیم. این حلقه باید جایی شکسته شود و بخشی از این کار، در تدوین آثار استانی محقق خواهد شد.»

وی بر لزوم بازنگری مجدد به برخی از مفروضات مطرح شده درباره­ی جنگ تأکید کرده و اظهار داشت: «بعد از جنگ، فرضیه­هایی درباره­ی عراق و هدف آن‌ها از تجاوز به خاک ایران مطرح شد که ما دائماً درباره­ی آن‌ها حرف می‌زنیم در صورتی که باید آنها را اثبات کنیم. من معتقدم که برخی از آن‌ها باید اثبات شوند. شما در بخشی از کتاب آذربایجان آورده‌اید که تجزیه­ی کُردستان، یکی از اهداف عراق از حمله به ایران بوده است. آیا واقعاً این‌طور بوده است؟ شما بر اساس چه سندی چنین حرفی را مطرح کرده‌اید؟ حتی مستنداتی که آورده‌اید، دال بر این موضوع نیست.»

این راوی جنگ، هدف‌گذاری پژوهشی کتاب‌های استانی را متفاوت با سایر آثار جنگ خواند و گفت: «اگر قرار باشد که در کتاب جنگ در خوزستان بگوییم که همه­ی جنگ در آن جا رخ داده، دیگر جایی برای کسی باقی نمی‌ماند و همه مراکز مطالعاتی جنگ هم باید تعطیل شوند، چون همه­ی جنگ، در خوزستان خلاصه می‌شود. بهتر بود که محققان استان آذربایجان غربی، فهرستی از مسائل استان را استخراج کرده و چارچوب کار را درمی‌آوردند و در نهایت، آن را به مثابه ظرفیت‌های استان به سازمان حفظ آثار ارائه می‌دادند. در این صورت، روش تحقیق متناسب با آن هم انتخاب و استفاده می‌شد. اهداف نویسندگان از تدوین کتاب‌های استانی باید عینی شود. یعنی اگر مقاومت مردم استان با یکی از اهداف عراق در ارتباط بوده، باید آن را اثبات کنید. وگرنه معلوم نمی‌شود که روح آن عمل، ناظر به چه نتیجه‌ای بوده است. در سطح کلان در مناطقی که بحران امنیتی داشته‌ایم، با خلاء نظری روبرو هستیم. خلاء مبانی نظری باید با تحقیق هم­زمان در استان‌ها و مراکز مطالعاتی رفع شود. جزئیات کار در استان‌ها استخراج شود و مبانی نظری را به مراکز مطالعاتی بسپارند. برای مثال، مبانی پیوستگی بحران‌های امنیتی در کردستان و خوزستان با جنگ چیست؟ باید نسبت این حوادث با فروپاشی ساختارها پس از انقلاب بررسی شود که هیچ اثری از این موضوع، در کتاب‌های استان آذربایجان غربی نیست. اگر قرار است که نقش مردم در جنگ مشخص شود، باید صورت مقاومت را روشن کنید وگرنه همه می‌دانند که مردم مقاومت کرده‌اند. باید این مباحث را عینی کرده و وارد جزئیات شوید. امکان بازنگری، اصلاح و نقد مبانی بسیاری از ذهنیت‌های اولیه که به درست یا غلط تولید شده، وجود دارد. این‌گونه کتاب‌ها با تلفیق سه روش تاریخ‌شفاهی، روایی و اسنادی نوشته می‌شوند. در واقع باید تحقیق جامعی انجام داد.»

ایشان هم چنین موارد و نکات ذیل را برای رفع کاستی­ها و نواقص این دو اثر را بیان کردند:

1.  باید منظور ما از نگارش تاریخ مشخص شود. صرف تاریخ نگاری ارزشی ندارد. باید از این حرکت برای مردم کشورمان هویت­سازی کنیم و از این هویت­سازی، باز آفرینی قدرت مقابله با تهدیدات و جنگ­های آینده بیرون بیاید.
2. در بحث حضور مردم در یگان­های سپاه باید به ریشه­ها وچراها پرداخته شود. در این وادی مشکل اسنادی نداریم. مشکل ما، مشکل روش تحقیق است، روشی که ما را به آن هدف برساند. (متد و روش)
3. انتخاب متد و روش تحقیق نیز نباید ما را به یک سری داده­های مشابه در همه یگان­ها و استان­ها برساند که خسته­کننده و تکه­ای باشد، بلکه باید به ویژگی­ها و اختصاصات مردم هر استان جداگانه پرداخته شود.
4. بحث روزشمار در شروع این گونه کارها از ضروریات و اولویت­های کار است.
5. باید به نقش­های محوری و تعیین­کننده در جنگ و پشتیبانی از جنگ نظیر فرمانده­هان، استانداران، امامان جمله با ذکر تأثیرات و ویژگی­های آن پرداخته شود.
6. به ارتباط بعضی مسائل و موضوعات یگانی و استانی با مسائل کلی نظام و کشور نیز باید اشاره شود.
7. باید فرقی هم بین کار استان­های درگیر در جنگ و استان­های پشتیبانی کننده باشد.
8. پرداختن به این گونه پروژه­ها به ویژه در تاریخ­نگاری با رویکرد شناخت نقش مردم که کار جدید و تازه­ای است، نیاز به محققین خاص همراه با آموزش­های مرتبط با موضوع دارد.

در پایان نشست کارشناسی کتاب‌های "نقش استان‌ آذربایجان غربی در دفاع‌مقدس" و "استان آذربایجان غربی در تأمین امنیت پایدار"، سردار علی ناظری گفت: «تصور می‌کردم که نقش مردم در دفاع‌مقدس، به این معناست که باید نقش مردم در مقاطع غیر از عملیات‌ها استخراج شود اما با این تفاسیر، نقش مردم در عملیات‌ها و قبل از آن باید مشخص شود. ما باید وقایع‌نگاری و یا روزشمار استان آذربایجان غربی را از بعد از پیروزی انقلاب آغاز کنیم و تا پایان جنگ بیاییم. به نظرم کتاب نقش این استان در جنگ، تلفیقی از وقایع‌نگاری، خاطره، ادبیات و تاریخ‌شفاهی خواهد بود. یعنی تاریخ‌نگاری صرف و بدون روح نیست. اما بی‌شک، استفاده از قواره­ی علمی در این پروژه قطعی است. برای تحقق این کار، کارگاه‌های آموزشی پیش‌بینی خواهیم کرد تا نویسندگان استان آذربایجان غربی و سایر استان­ها با روش تدوین علمی آثار، آشنا شوند.»